काठमाडौं । के तपाईंलाई थाहा छ एक समय थियो जब फ्रान्सले आफ्नो सुन्दर शहर पेरिस जस्तै नक्कली शहर पनि बनाएको थियो । हो यो सत्य हो। फ्रान्सले किन पेरिसको नक्कली शहर बनाउनु पर्यो? यसको पछाडिको पूर्ण कथा जान्नको लागि पहिलो विश्वयुद्धको समयमा जानुपर्छ ।

सन् १९१४ देखि १९१८ सम्म चलेको प्रथम विश्वयुद्धमा फ्रान्सले इन्जिनियरहरूलाई ठूलो काम सुम्प्यो। उनीहरूले पेरिसबाट टाढा अर्को पेरिस शहर स्थापना गर्ने काम सुरु गरे। यहाँको सडक, घर, बस स्ट्याण्ड र रेलवे स्टेशनदेखि विमानस्थलसम्म ठ्याक्कै त्यस्तै गरी तयार पारिएको थियो । यसको पूर्ण श्रेय विद्युतीय इन्जिनियर फर्नान्ड ज्याकोपोजीलाई दिइएको छ। उनले फ्रान्स सरकारको सहयोगमा यो काम सम्पन्न गरेका हुन् ।

वास्तवमा सन् १९१४ मा प्रथम विश्वयुद्धको समयमा जर्मन सैनिकहरूले पेरिस सहरमा बमबारी गरेका थिए । जर्मनहरूले पेरिसलाई मात्र आफ्नो शिकार बनाउन चाहनुको दुईवटा कारण थिए। पहिलो थियो कि पेरिस सहर जर्मनीको सबैभन्दा नजिक थियो। यहाँ आक्रमण गर्न जर्मन विमानले ३० किलोमिटर मात्रै दुरी पार गर्नुपर्ने थियो । र दोस्रो कारण पेरिस फ्रान्सको राजधानी हो। त्यसैले यसलाई महत्वपूर्ण सहर मानिन्छ । पेरिसमा पहिलो जर्मन आक्रमण ३० अगस्ट १९१४ मा भएको थियो । आक्रमण गर्ने पहिलो जर्मन विमान तौब थियो, जुन एक लडाकु विमान थियो।

कुनै देशको राजधानीमा आक्रमण भएको यो पहिलो पटक थियो । आक्रमणमा मानवीय क्षति भने भएको थिएन । तर यसले निश्चित रूपमा मानसिक रूपमा दबाब सिर्जना गरेको थियो। सन् १९१७ मा जर्मनीको ध्यान पेरिसबाट लन्डनतिर सर्दा फ्रान्सले केही राहत पायो। जर्मनीले लन्डनमा आक्रमण गर्न नयाँ बमवर्षक विमानहरू प्रयोग गरिरहेको थियो। यी बमवर्षक विमानका कारण सन् १९१७ को जुनमा भएको आक्रमणमा बेलायतका १६२ जनाको ज्यान गएको थियो ।

फ्रान्सलाई थाहा थियो कि लन्डनलाई क्षति पुर्याएपछि, जर्मनी फेरि एक पटक त्यसतर्फ फर्कनेछ। यस्तो अवस्थामा फ्रान्सेली सरकारले विद्युतीय इन्जिनियर फर्नान्ड ज्याकोपोजीलाई एउटा योजनाको बारेमा बताएको थियो । जस अन्तर्गत उनले पेरिसलाई जर्मन हवाई आक्रमणबाट बचाउनु परेको थियो । त्यसपछि १९१७ मा यो निर्णय गरियो कि पेरिसको नक्कली शहर बनाइनेछ, ताकि जर्मन विमानले वास्तविक पेरिसमा आक्रमण गर्न नसकोस्।

वास्तवमा, त्यतिबेला प्राविधिक रूपमा संसार आजको जस्तो विकसित थिएन। त्यतिबेला विष्फोटक पदार्थ विमानबाट बोकिएको हुन्थ्यो । त्यसपछि आकाशबाट सिधै तल हेरेर आक्रमण गर्ने ठाउँमा विस्फोटक पदार्थ खसालिन्थ्यो । डेली मेलका अनुसार फ्रान्सले डुप्लिकेट पेरिस बनाउने योजना बनाएको कारण प्रविधिको अभावमा पाइलटहरूले आकाशबाटै बताउन सकेनन् कि उनीहरूले वास्तविक पेरिसमा विस्फोटक खसालेका हुन् कि नक्कली पेरिसमा।

त्यसपछि नक्कली पेरिस बनाउने ठाउँ छनोट भयो । पेरिसको एफिल टावर नजिकबाट सेइन नदी बग्छ। तर यो नदी सिधा बग्दैन। एफिल टावर नजिकैबाट बग्ने यो नदी एकपटक होइन दुईपटक अगाडि बढ्छ । यी दुई मोडहरू नजिकै मेसन्स लाफिटे नामक ठाउँ छ। जाकोपोजीले नक्कली पेरिस बनाउन यो ठाउँ रोजे। डेली बिस्टका अनुसार, जर्मन विमानहरूलाई धोका दिन थप दुई नयाँ आधारहरू निर्माण गरिएको थियो।

पहिलो राजधानी पेरिसबाट १६ किलोमिटर पूर्वमा रहेको नक्कली औद्योगिक क्षेत्र थियो। र पेरिसको उत्तरपूर्वी भागमा रहेको भिलेपिन्टेमा नक्कली सहर बनाउने योजना बनाइएको थियो। १९१८ मा, ज्याकोपोजीले शहरको सबैभन्दा व्यस्त रेलवे स्टेशन, गारे डे लियोन निर्माण गरे। एउटा चलिरहेको रेल पनि बनाइएको थियो जुन काठको फल्याकले बनेको थियो। यसमा बत्तीलाई यसरी प्रयोग गरिएको थियो कि रातमा यो ट्रेन साँच्चै चलेको जस्तो लाग्थ्यो।

औद्योगिक क्षेत्र पनि यस्तै काठ प्रयोग गरेर बनाइएको थियो। कारखानाहरू तयार भए। उनले कारखानाको छतमा क्यानभास प्रयोग गरे। जसलाई उनले विभिन्न रंगले कोरेका थिए । पहेँलो र सेतो रंगका विभिन्न बत्तीहरू कारखानामा आगो बलेको र त्यसबाट धुवाँ निस्किएको देखिने गरी प्रयोग गरिएको थियो । जर्मन पाइलटहरूलाई कुनै शंका नहोस् भनेर प्रकाशलाई प्राकृतिक देखाउने उनको प्रयास थियो।

फेरि समय १६ सेप्टेम्बर १९१८ मा आयो। जर्मनीले फेरि फ्रान्समाथि आक्रमण गर्‍यो। यस आक्रमणमा ६ जनाको मृत्यु भएको थियो भने १५ जना घाइते भएका थिए । फ्रान्सले सोचेको थियो कि जर्मनहरूले फेरि आक्रमण गर्नु अघि, नक्कली शहर पेरिस चाँडै सक्रिय हुनेछ। तर त्यो समय कहिल्यै आएन । किनभने २ महिनापछि प्रथम विश्वयुद्ध समाप्त भयो । र ज्याकोपोजीलाई कहिल्यै थाहा थिएन कि उनको योजनाले जर्मन पाइलटहरूलाई धोका दिन सक्छ। तर, युद्ध अघि बढेको भए विद्रोहको यो रणनीति प्रभावकारी साबित हुनेमा सरकार विश्वस्त थियो ।

जाकोपोजीको यो योजना युद्ध समाप्त भएपछि पनि गोप्य राखिएको थियो । सन् १९२० मा बेलायती सञ्चारमाध्यमले यसको बारेमा समाचार छाप्दा थाहा भयो । ज्याकोपोजीलाई पछि फ्रान्सको सर्वोच्च नागरिक सम्मान, लिजन अफ अनरबाट सम्मानित गरियो। सन् १९२० मा उनले धेरै सफलता पनि पाए । उनले एफिल टावरलाई पनि बत्तीले ढाकिदिए । त्यसपछि शहरका विशेष स्थानहरू पनि प्रकाशले उज्यालो पारिएको थियो। यसरी ज्याकोपोजी फ्रान्स लगायत विश्वमा प्रसिद्ध भए । त्यसपछि ६ फेब्रुअरी १९३२ मा उनको मृत्यु भयो।