एजेन्सी । कालो बादलले आकाश ढाक्ने बित्तिकै मूड बदलिन्छ। कसैलाई चियासँग तातो पकोडा खान मन लाग्छ भने कसैलाई भिजाउन मन लाग्छ ।

पछिल्लो समय धेरै मानिसहरुलाई डिप्रेसनको समस्या देखिएको छ । मनसुनमा हुने उदासिनलाई सिजनल एफेक्टिभ डिसअर्डर (एसएडी) भनिन्छ। यसबाट महिला बढी पीडित छन् ।

किन मनसुनमा डिप्रेसन हुन्छ

चिकित्सकको अनुसार यदि कसैलाई मनसुनमा डिप्रेसन हुन्छ भने यसलाई सिजनल एफेक्टिभ डिसअर्डर (एसएडी) हो । यो विकार मौसम परिवर्तनले होइन, लामो समयसम्म एउटै मौसम रहँदा हुन्छ। यस प्रकारको डिप्रेसन पनि जाडो मौसमले गर्दा हुने गर्छ ।

वास्तवमा, मनसुनमा, आकाश लामो समयसम्म बादल रहन्छ। हप्तासम्म वर्षा हुन्छ। वरिपरि कालो छाया छ र घाम नदेखिने, यसले पिनियल ग्रन्थीलाई असर गर्छ। पहिले नै द्विध्रुवी वा पुनरावर्ती विकार भएका व्यक्तिहरू मनसुनमा बढी डिप्रेसनबाट गुज्रने गर्छन्। यस्तो अवस्थामा बिरामी धेरै हप्ता वा महिनासम्म लगातार डिप्रेसनमा रहन्छ।

न्यूरोलोजिस्टका अनुसार हाम्रो शरीरमा बडी क्लक हुन्छ। सर्काडियन रिदमको मास्टर घडी, सुप्राचियास्म्याटिक न्यूक्ली, मस्तिष्कमा अवस्थित छ। यसले हाम्रो शरीरको २४ घण्टाको लय निर्धारण गर्दछ। यो सूर्यको किरण अनुसार चल्छ। शरीरमा घाम नपाउँदा मस्तिष्कमा असर पर्छ ।

चिकित्सकको अनुसार मस्तिष्कमा सेरोटोनिन नामको रसायन हुन्छ, त्यो न्यूरोट्रान्समिटर हो जसले हाम्रो मुडलाई असर गर्छ। मौसमी प्रभावकारी विकारमा यसको ठूलो भूमिका छ। घामको किरण घट्दै जाँदा सेरोटोनिनको स्तर घट्न थाल्छ, जसले डिप्रेसन निम्त्याउँछ।

एस्ट्रोजन हर्मोनमा उतारचढाव हुन्छ
यूएस नेशनल इन्स्टिच्युट अफ मेन्टल हेल्थका अनुसार मौसमी प्रभावकारी विकार पुरुषको तुलनामा महिलामा ४ गुणा बढी हुन्छ। यस्तै अनुसन्धान बेलायतको ग्लासगो विश्वविद्यालयमा पनि भएको थियो । अनुसन्धानकर्ताहरुका अनुसार महिलाको शरीरमा हर्मोन परिवर्तन भइरहन्छ । धेरैजसो महिलामा यो विकार २० देखि ३० वर्षको उमेरमा सुरु हुन्छ।

अध्ययनका अनुसार सेरोटोनिनको स्तर कम हुँदा महिलामा एस्ट्रोजन हर्मोनमा उतारचढाव आउन थाल्छ र महिनावारी पनि प्रभावित हुन सक्छ। त्यसैगरी बदलिँदो मौसमले मेलाटोनिन हर्मोनलाई पनि असर गर्छ ।

डब्लुएचओका अनुसार विश्वभर २० करोडभन्दा बढी मानिस मानसिक रोगबाट पीडित छन् ।

मनोचिकित्सकका अनुसार सिजनल अफेक्टिभ डिसअर्डरका बिरामीलाई एन्टी डिप्रेसन औषधि दिइन्छ । वर्षामा घरबाहिर निस्कन नसक्ने, मान्छे भेट्न नसक्ने भएकाले बिरामीलाई घरका सबै बत्ती बालेर राख्न भनिएको छ । यसबाहेक, कमेडी चलचित्र हेर्न वा किताबहरू पढ्न पढ्न भने सक्नेछन् ।

एक अध्ययनले देखाएको छ कि ९% मानिसहरूलाई वर्षा मनपर्दैन किनभने तिनीहरू रिसाउँछन्। कतिपयले पानी परेको बेला सामाजिक सञ्जालमा नकारात्मक पोष्ट पनि गर्छन् ।

एन्डोर्फिन हर्मोनले डिप्रेसन कम गर्न सक्छ
मेलाटोनिन र सेरोटोनिन हर्मोनले मानिसलाई डिप्रेसनको शिकार बनाउँछ। तर एन्डोर्फिन हर्मोन डिप्रेसनको औषधि हो। यो हर्मोन प्राकृतिक पीडा निवारक हो। यो तनाव हटाउन शरीरमा धेरै तरिकामा सक्रिय गर्न सकिन्छ । सन् २०११ मा गरिएको अनुसन्धानका अनुसार यदि मानिसले ३० मिनेटसम्म व्यायाम गर्छ भने त्यसपछि एन्डोर्फिन हर्मोन निस्कन्छ । यसले मूड सुधार्छ र तुरुन्त निद्रा लाग्छ ।

त्यसैगरी, २०१७ मा गरिएको एक अध्ययन अनुसार यदि कुनै व्यक्तिले रोजमेरी, लेभेन्डर, सुन्तला, ग्रेपफ्रुट जस्ता सिट्रस फलफूलको सुगन्धको तेल प्रयोग गर्छ भने पनि एन्डोर्फिन निस्कन्छ।