काठमाडौं । पृथ्वीमा पटक–पटक भूकम्प गइरहेको हुन्छ । भूकम्पसहितका विपत्तिसँग डराएर मान्छेहरु अर्को ग्रहमा जान खोज्दैछन् । यो बीचमा अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासा (नासा) को ल्यान्डर मार्स इन्साइट मंगल ग्रहमा पुगेको छ ।

उक्त ल्यान्डरले दुई भूकम्पको धक्का महसुस गरेको खुल्न आएको छ । यसभन्दा पहिले दुई झट्का उही ठाउँमा महसुस गरिएको थियो । इन्साइट ले मंगल ग्रहमा पुगिसके पछि ५०० भन्दा बढी भूकम्पको झट्का रेकर्ड गरेको छ । यसर्थ भूकम्प पृथ्वीमा मात्र आउँदैन बल्कि मंगल ग्रह पनि सुरक्षित छैन ।

पृथ्वीमा आउँने भूकम्पलाई अर्थक्विक पनि भनिन्छ तर मंगल ग्रहमा आउने भूकम्पलाई मार्क्सकेक भनिन्छ । सन् २०१९ मा, मार्स इन्साइटको टोलीले संसारलाई पहिलो पटक भनेको थियो कि मंगल ग्रहमा पनि भूकम्प जान्छ । यद्यपि ति भूकम्पहरू पृथ्वीको भूकम्प भन्दा केही फरक हुन्छन् । ती कस्तो किसिमका भूकम्पहरू हुन् भन्ने कुरा अझै एक रहस्य नै रहेको छ ।

७ मार्चमा मंगल ग्रहमा इन्साइटले दुई भूकम्पका झट्काहरु रेकर्ड गर्यो । पहिलो भुकम्प ३.६ रेक्टर स्केल, दोस्रो ३.५ रेक्टर स्केलमा मापन गरिएको छ । यस पछि १८ मार्चमा फेरि दुई धक्काहरु महसुस भयो । एउटा ३.३ र ३.१ रेक्टर स्केलमा मापन गरिएको छ ।

इनसाइट टु मार्सको आगमन पछि मंगल ग्रहमा स्पष्ट रूपमा रेकर्ड यी सब भन्दा स्पष्ट भूकम्पहरु हुन् । किनभने त्यहाँ भूकम्प आइरहेका छन् तर तिनीहरूलाई अनुसन्धान गर्न सकिदैन । किनकि त्यहाँ मंगल ग्रहको सम्पूर्ण ग्रहमा अन्तरदृष्टि छ जसले भूकम्पको मापन गर्छ ।

फ्रान्सको पेरिसमा रहेको फ्रान्स इन्स्टिच्युट अफ फिजिक्सका वैज्ञानिक ताइची कावामुरा भन्छन्, ‘१८ मार्चमा दुई झट्का महसुस गरिएको थियो । ती मध्ये एक चन्द्रमामा आउँने भूकम्प जस्तै थियो, जबकि अर्को भूकम्प पृथ्वीमा आउँने जस्तै थियो ।

यी सबै भूकम्पहरू सर्बेरस फोसाको क्षेत्रमा देखिएका हुन् । पृथ्वीजस्तै भूकम्पको छाल पनि यस ग्रहमा बग्दछ । जबकि चन्द्रमामा आएको भूकम्प छरिएर आउँछ । चन्द्रमामा भुकम्प एक क्षेत्रमा आउँछ र शान्त हुन्छ । उनीहरूको कुनै छाल चल्दैन ।

मार्स इन्साइटको एउटा मात्र कार्य छ, त्यो भनेको मंगल ग्रहमा रहेको गर्भको सतह र गर्भमा रहेको भुकम्पबारे जानकारी दिनु हो । नोभेम्बर २०१८ पछि, यसले लगातार मंगल ग्रहमा गइरहेको भुकम्पबारे सूचना संकलन गरेर नासालाई सूचना पठाउँदै छ ।

यद्यपि पर्सर्भरेन्स मार्स रोभर मंगल ग्रहको सतहमा अवतरण गरिरहेको बेला पनि इन्साइटले नासा र लगानीकर्ता दुबैलाई भनेको थियो कि यसको अवतरण स्थलमा कुनै भूकम्प आउँने छैन ।

पृथ्वीमा भूकम्प मापन गर्न हजारौं केन्द्रहरू निर्माण गरिएको छ । मंगल ग्रहमा त्यहाँ एउटा मात्र केन्द्र छ । जुन मंगल ग्रहलाई मार्स इन्साइट भनिन्छ ।

त्यसकारण, त्यहाँ भूकम्पहरू पत्ता लगाउन धेरै गाह्रो छ। भर्खरै इन्साइटले मंगल ग्रहमा आफ्नो पहिलो जन्मदिन मनाएको छ । त्यो पनि दुई बर्ष पछि किनभने मंगलको एक दिन पृथ्वीको दुई दिन बराबर हुन्छ । यसको मतलब पृथ्वीको ६८७ दिन जति हुन्छ ।

यस समयमा, मार्स इन्साइटले मंगल ग्रहमा सयौं भूकम्प चालहरू रेकर्ड गरेको छ । तर यो कहाँ, कत्तिको गहिरो वा कत्तिको तीव्र भूकम्प थियो भनेर भन्न सक्ने अवस्था छैन । पर्सिबरेस मार्स रोभरको अवतरण साइटबाट ३,००० किलोमिटर काम गर्न सक्दछ ।