याेगकाे दृष्टिमा मानव शरीर

mukunda500.dhungana@gmail.com' rastriyakhabar
२७ आश्विन २०७७, मंगलवार ०४:५२
याेगका अनुसार मानव शरिरिमा उर्जाका पाँच स्तर हुन्छन् जुन एकसाथ विद्दमान रहन्छन् । यसकाे क्षेत्र सर्वाधिक स्थुलदेखि सर्वाधिक सुक्ष्मसम्म हुन्छ ।यसलाई पञ्चकाेस भनिन्छ । पञ्चकाेस भित्र निम्न पाँच ओटा काेसहरु पर्दछन्।
१. अन्नमय काेष
२. प्राणमय काेष
३. मनाेमय काेष
४. विज्ञानमय काेष
५ . आनन्दमय काेष
१ . अन्नमय काेष:-
काेसकाे सबैभन्दा बाहिरी भागलाई अन्नमय काेस भनिन्छ ।याे स्थुल भाैतिक शरीर हाे। याे पञ्चतत्व र अष्टधातुले बनेकाे हुन्छ । याे शारीरिक अात्मकाे अावरण हाे जसलाई खानाले पाेषण गरेको हुन्छ । पृथ्वीतत्वसँग सम्बन्धित याे काेस छालादेखि शुक्रसम्म फैलिएको हुन्छ जसमा छ प्रकारका तन्तु समाहित हुन्छन् ।
ब्यायाम, शारीरिक अभ्यास , याेग अासनहरु, मसाज थेरापि, उपबास अादिले अन्नमय काेसलाई स्वस्थ र सन्तुलनमा राख्दछ।
२ . प्राणमय काेष:-
याे शरीरको दाेस्राे तह हाे। प्राण, शरीर र मन बीचकाे सम्पर्क माध्यम हाे। प्राण भनेकाे महत्त्वपूर्ण उर्जा हाे, याे महत्त्वपूर्ण उर्जा नाडी मा प्रवाहित हुन्छ र शरिरकाे सम्पुर्ण संरचनामा प्रसारीत हुन्छ ।अन्तरवायु ( प्राण, व्यान, उदान, समान र अपान) र बहिवार्यु ( धनञ्जय, नाग, कुर्म र देवदत्त ) गरी प्राण दस प्रकारका हुन्छन्। एस काेषले श्वास,बिसर्जन, रक्तसंवहन, पाचन, वाक् जस्ता स्वचालित कृयाहरुकाे नियन्त्रण गरेकाे हुन्छ ।प्राणकाे अभावमा सास फेर्न समस्या हुने, शरीर कमजाेर हुने, शरिरिका अङ्ग हरुले राम्रोसँग काम गर्न नसक्ने अादि हुन्छन् ।
प्रणायम गर्नाले प्राणमय काेषकाे वृद्धि हुन्छ र प्राण शुद्दि हुन्छ।
१ . श्वास नियन्त्रण र फाेक्साे काे क्षमतामा वृद्धि ।
२ . उर्जा स्तर निर्माण गर्न मद्दत गर्दछ।
३ . अत्यधिक अनावश्यक उतार चढाव कम गर्दछ।
४ . बाच्ने क्षमता वा अायु वढाउछ।
५ . दिमाग र भावनालाई सान्त पार्दछ।
प्राणहरुकाे गतिलाई राेकेर ईन्द्रीयहरुलाई अन्तरमूख गर्दै अाफ्नाे अभ्यासलाई प्राणमय काेषबाट हटाई  मनमय काेषमा प्रवेश गर्नुपर्दछ।
३ . मनमय काेष( मानसिक/ भावनात्मक स्तर):-
याे स्थुल शरिरिकाे तेस्रो तह हाे जहाँ कृयाकलापकाे प्रभाब हुन्छ । यसमा मस्तिष्क, बुद्धि, अहङ्कार र मन  मिली अन्त:करण हुन्छ । बानी र भावनाहरु दुबै सचेत पनि हुन्छन्,  बेहाेस पनि हुन्छन् र प्रारम्भिक कन्डिसनमा धेरै प्रभावित  पनि हुन्छन्। भुत र भविष्य काे बारेमा धेरै साेच्नाले तनाव उत्पन्न हुन्छ ।याे सबै अक्षमताकाे मुल मानिन्छ । हाम्रो मानसिक र भावनात्मक अवस्थाले संङ्क्रमण काे संवेदनशीलतालाई असर गर्दछ। जसले राेगहरु निम्त्याउछ।
रेगुलर काे याेग अभ्यास, कर्म याेग, ध्यान, मन्त्र जप, र साधनाले मनमय काेषलाई स्वस्थ राख्न सहयाेग पुर्‍याउछ।
४ . बिज्ञानमय काेष:-
पञ्च ज्ञानेन्द्रिय र वुद्दि मिलेर बनेकाे काेष नै बिज्ञानमय काेष हाे। याे बुद्दि र अहङ्कार घेरिएको  हुन्छ।  चेतनाकाे स्तर जुन अन्तरज्ञान, प्रेरणा, भेदभाव, अन्तरदृष्टि र बुद्धि ले उत्पन्न हुन्छ । यश काेषकाे अस्वस्थताले बिचारशक्ति र ज्ञानशक्ति दुबै कमजोर हुन्छ साधै आध्यात्मिक बिफलता, गहिराे असन्ताेष, दुखिपन, व्यर्थ काे भावना र उदासीनताकाे भावना सृजना हुन सक्छ ।
याेग निद्रा र संकल्प , ध्यान, ज्ञान याेग, स्वाध्ययन, प्रत्याहार आदिले याे काेषलाई स्वस्थ्य राख्न सकिन्छ ।
५ . आनन्दमय कोष:-
आनन्दको शाब्दिक अर्थ खुशी हो। यो हाम्रो आध्यात्मिक शरीर हो जहाँ हामी पूर्ण रूपमा एकीकृत छौं। यहाँ हामी हाम्रो ईश्वरीय चिंगारी भित्र सम्झन्छौं, हाम्रो आत्माको शाश्वतता र सबैको अन्तिम एकता। यो आन्तरिक र बाह्य एकीकरणको प्रतिबिम्ब हो जुन आध्यात्मिक अभ्यासको अन्तिम उद्देश्य हो। यो आत्माको स्तर हाे  जुन  हृदय मा रहन्छ। यो कम्पनको उच्च स्तर हो जुन हामी शारीरिक शरीरमा अनुभव गर्न सक्दछौं। यो भनिन्छ कि जब हामी पञ्चमय कोष प्रक्तिबद्ध गर्छौं, तब हामी पाँचवटा आवरणलाई भौतिक संसारको द्वन्द्वबाट स्वतन्त्र अनुभव गर्नेछौं। यस मुक्तिलाई समाधि भनिन्छ, यो योगसूत्रको  अन्तिम अंग हो र अन्तिम गन्तव्य हो।
आनन्दमय कोष हाम्रो अस्तित्वको सबैभन्दा सूक्ष्म तह र विरोधाभासपूर्ण रूपमा सबै भन्दा भव्य हो। यो ईथर तत्व संग सम्बन्धित छ।जब  सबै पन्चमय कोशहरू स्वस्थ  हुन्छन् तब हामी बाह्य विश्वको परिवर्तनशील परिवर्तनलाई पार गर्न सक्दछौं। यस मोडेलले हामीलाई स्वयंको तहहरू र अभ्यासहरू बुझ्न मद्दत गर्दछ जुन हामीलाई हाम्रो सबैभन्दा उच्च उत्साहित आत्मको साथ  प्रक्तिबद्ध गर्न मद्दत गर्दछ।
मनिषा अधिकारी
याेग तथा फिटनेस प्रशिक्षक
 संचालक (jiva slim and health care)

प्रतिक्रिया

Nepali Date Converter

Nepali Date Converter

शुक्रबार, चैत्र १६, २०८०